طرح مسئله : در سنجش موفقیت مدیران شهری، دیگر ارایه آمار صرف درباره ساخت­وساز فیزیکی شهر و اتوبان­ها و پروژه­ها کافی نیست و امروزه وجه­ مشخصه یک مدیر موفق، اثبات تداوم «توسعه پایدار و همه­جانبه شهر» است که لازمه آن برخورداری از درآمد پایدار و منظم حاصل از عوارض شهری است. تصمیم­گیری درباره امور شهری دیگر از حالت روزمره خارج شده و شکلی نظام­مند پیدا کرده است که این یعنی نیروی انسانی باید نیرویی آگاه و کارآزموده باشد.

اما نقش رسانه­ها در چنین فرایند روبه­جلویی چیست؟ و مردم چه زمانی بیشتر مشاركت خواهند كرد؟

مقدمه و طرح بحث:

مدیریت یک شهر مدرن ، نیازمند برخورد سنجیده با شهروندانی است که در ایفای وظایف و حقوق شهروندی خود، دسترسی بیشتری به منابع آگاهی­دهنده دارند و دیگر نمی­توان برای دریافت عوارض جدید یا اجرای یک پروژه محدودکننده آنها را صرفا با ابزار قهری یا تشویقی قانع کرد. شهرنشینی مدرن، مدیریت شهری مدرن را طلب می­کند و این به ابزار مدرن احتیاج دارد.

عملکرد رسانه ها نسبت به رویدادهای مدیریت شهری از یک سو منعکس کننده نیازها و تقاضاها و مطالبات مردم است و از دیگر سو عامل اطلاع رسانی فعالیت های انجام گرفته از سوی مسئولان عرصه مدیریت شهری است که باعث آگاهی مردم از این فعالیت ها، استفاده از خدمات ارائه شده و یا مشارکت در آنها می شود و در مجموع ارتباط مستقیمی با مقوله توسعه شهری و به تبع آن توسعه همه جانبه جوامع دارد. این تحقیق در پی آن است که با توجه به ضرورت های جامعه ما از حیث توجه به مقوله مدیریت شهری و عمران و آبادی شهرها به بررسی جایگاه رسانه ها و مشارکت مردم در مدیریت شهری بپردازد.

مدیریت شهری به­ واسطه پیچیدگی­هایی که به­ سبب گسترش روزافزون شهرها با آنها مواجه است نیازمند ابزار جامع­ تر و منطبق با شکلهای نوین مسائل شهری است که این ابزار هم جنبه نرم­افزاری و هم سخت­افزاری دارند. ازآنجا که پیشرفت فناوری­ های نوین دست مدیریت شهری را برای کاربرد ابزار مختلف سخت­ افزاری به حد کافی باز گذاشته است مساله مهمی که در ارتقای مدیریت شهری باید موردتوجه قرار گیرد ابزار نرم­افزاری هستند که دامنه­ای از نیروی انسانی تا برنامه­های کامپیوتری را شامل می­شود. حال نگاهی خواهیم داشت به یکی از کلیدی­ترین ابزار نرم­افزاری دراختیار مدیران شهری که می­تواند نقش بسزایی در حل ­و فصل مساله­های پیچیده پیش­رو داشته باشد و آن رسانه­های ارتباطی است.

امروزه از میان همه رسانه­هایی که مدیران شهری دراختیار دارند، رسانه­های آنلاین بهترین ابزار برای رسیدن به اهداف فوق­الذکر هستند چرا که انعطاف­پذیری بیشتری دربرابر تغییرات دارند، خصلت دوجانبه بودن آنها بالاتر است و گرایش افراد به آنها پرشتاب­تر از گرایش به سایر رسانه­هاست. بازخوردی که در اینگونه رسانه­ها ایجاد می­شود بهترین فرصت را برای مدیران شهری فراهم می­کند تا از نظرات شهروندان آگاه شده و زمینه مشارکت فعال آنان را به­شکل بهتری فراهم نمایند. «رسانه­های کاربرسازنده» مثل سایتهایی که امکان درج مطلب را برای کاربران فراهم می­کنند و کاربران خالقین اصلی محتوای سایتها هستند و عکسها و پستهای تولیدی خود را در آنها بارگذاری می­کنند، بهترین واسطه برای بیان مشکلات توسط شهروندان هستند و رسانه­های جریان­اصلی مثل رادیو و تلویزیون می­توانند پیگیر توجه مسئولین به مشکلات مطرح­شده باشند و این یک چرخه مکمل می­سازد که چشم­انداز تازه­ای از همکاری شهروندان و مدیران شهری پیش­روی ما خواهد گشود.

وقتی شهروندی در رسانه­هایی که با آنها سروکار دارد درباره یک پروژه عظیم شهری که در شهر محل سکونتش درحال ساخت است آگاه می­شود و از فواید آن بر زندگی روزمره خود کسب اطلاع می­کند، وقتی در رسانه­ها الگویی برای شهروندی ارایه می­شود که عمل منطبق با آن باعث مشارکت هرچه بیشتر او در اداره شهر خواهد شد، وقتی او در گروههای اجتماعی که به کمک رسانه­ها گردهم آمده­اند تا مثلا کمپینی را درجهت رسیدن به هدفی مثل بهبود وضعیت بهداشتی شهر سروسامان دهند احساس هویت جمعی کند مطمئنا همکاری بیشتری با مدیران شهر خواهد کرد و عوارض خود را به­موقع پرداخت می­کند چون می­داند سهمی که او می­پردازد در کنار سهم دیگران، به­درستی خرج بهبود وضعیت محیطی خواهد شد. همین ایجاد حس همکاری و اعتمادسازی در میان شهروندان از فاکتورهای مهم برای رسیدن به درآمد پایدار و نظام­مند است که استفاده درست از رسانه­هابه فرآیند آن شتاب بیشتری خواهد بخشید.

مشارکت در مدیریت شهری:

نظام مدیریت شهری مانند دیگر نهادها در تبادل و تعامل با جامعه و شهروندان معنا پیدا می كند. یك بعد مسأله تصمیمات، قوانین و سیاست های شهرداری و بعد دیگر انتظارات و خواسته ها و نهایتاً حمایت و مشاركت فعالانه شهروندان است. از دهه ۱۹۸۰ میلادی به بعد، كارشناسان مدیریت شهری متوجه این موضوع شدند كه طرح ها و برنامه های شهری تنها زمانی موفقیت آمیز خواهند بود كه متناسب با نیازها و خواسته های اقشار، طبقات و خرده فرهنگ های گوناگون و متنوع جامعه تدوین و تبیین گردند.

درباره مشارکت شهروندی می­توان سه موضوع را مورد توجه ویژه قرار داد :

۱) اهمیت مشارکت

اهمیت مشارکت را باید با تحلیل هزینه فایده صورت داد. اینکه دخالت شهروندان در تصمیم­گیری­ها و انگیزه آنان برای همکاری با نهادهای شهری تا چه حد برای شهر فایده دارد و تاچه­حد برای مدیران شهری دست­ و­ پاگیر است. همچنین این امر مرتبط با میزان استحکام رابطه فرد و جامعه است. گروههای اجتماعی رسانه­ای که در این بین شکل می­گیرند رابط میان «افراد» و نهادهای کلان خواهند بود. شاید عمده­ترین فایده مشارکت شهروندان، افزایش زمینه پذیرش تصمیمات توسط عموم باشد یعنی حس مالکیت به شهر و درنتیجه انجام هرگونه همکاری برای بهبود اوضاع آن. لذا برای پی­بردن به اهمیت مشارکت شهروندان باید هزینه­های احتمالی این فرایند را در کنار منافع آن قرار داد و به نتیجه رسید.

۲) شرایطی که طبق آن شهروندان مشارکت خواهند کرد

درباره شرایط لازم برای مشارکت، باید به ساختار مناسب سازمان شهری و میزان استقبال عملی آن از مشارکتها اشاره کرد. همچنین ایجاد نهادهای روابط­عمومی و رسانه­ای که بتوانند به­خوبی کار هماهنگی و اطلاع­رسانی متقابل را انجام دهند. اصولا شهروندان زمانی با رغبت دست به مشارکت می­زنند که ببینند حرفها و اقدامات آنان مهم است و موردتوجه قرار می­گیرد.

۳) رویکردهای دخالت­دادن شهروندان برای ارتقای فعالیتهای اجتماعی در سطح شهری

رویکردهای مشارکت به روشهایی اطلاق می­شود که مدیریت شهری برای عملی کردن جنبه­های نظری مشارکت شهروندان در پیش می­گیرد مثل شیوه نظرخواهی از آنان، سازماندهی فعالیتهای داوطلبانه شهروندان، چگونگی تعامل با رسانه­ها برای انعکاس فعالیتها و مسایلی از این قبیل که نقش بسزایی در مدیریت شهری موفق دارند. برخی شهروندان درصورتی تن به همکاری با مدیریت شهری در اداره شهر می­دهند که بدانند منافع آنها هم در روند تعامل و همکاریها تامین خواهد شد که لازمه آن، ایجاد سازمانهای مجهز به رسانه است که محل دفاع از منافع قانونی آنان شوند.

در گذشته مردم در اكثر مسائل مربوط به محله همانند آبادانی محله، ایجاد امنیت در محله، دستگیری از مستمندان و... مشاركت داشتند ، ولی رفته رفته این نقش مردم كم رنگ شد ، شهروندان با شهر بیگانه شدند و محله ها هویت خاص خودشان را از دست دادند. در چنین وضعی شهروندان خود را منفعل و جدا از محله و شهر احساس می كنند و شهرداری ها موظف به اداره امور شهر به تنهایی و خالی از مشاركت مردم می شوند و نهایتاً محلات و شهر وضع ناپایدار پیدا می كنند.

مشاركت شهروندان نقش محوری در پایداری محلات شهری دارد و البته این مشاركت پایان و حد و سقفی ندارد و می تواند روزبه روز در یك جامعه تعمیق یابد.

سطوح مختلف مشاركت شهروندی را به صورت زیر می توان دسته بندی كرد:

۱ عدم مشاركت ۲ مساوات طلبی نمایشی ۳ قدرت شهروندی

اما سؤال اینجاست كه مردم چه زمانی بیشتر مشاركت خواهند كرد؟

هرچه شهرداری ها زمینه را برای حضور مؤثر و مشاركت فعال مردم آماده تر كنند و حقوق شهروندی آنان را بیشتر رعایت كنند، آنگاه مردم نیز متقابلاً احساس تعلق بیشتری به شهر نشان خواهند داد. مردم زمانی تمایل به مشاركت فعال خواهند داشت كه دارای حقوق شهروندی و قدرت عمل كافی و وافی باشند.

در این صورت است كه آنان نیز به طور فعال به وظایف خود كه همان رعایت قانون، ضوابط و مقررات است اهتمام خواهند ورزید و در چارچوب حقوق و وظایف خود مشاركت خواهند كرد. پس مشاركت معلول است نه علت. از جمله عوامل مؤثر در میزان مشاركت شهروندان، گسترش ارتباطات شهروندی و افزایش آگاهی های عمومی به ویژه در حوزه شهروندی است كه با موضوع آموزش شهروندی ارتباط تنگاتنگی دارد.

در ایجاد طرح جامع شهری که همه اجزای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و مدنی را لحاظ کرده باشد درصورتی قابل دسترس است که مردم به ­عنوان مخاطبین اصلی آن درباره اجزای آن نظر بدهند و تصمیم­گیران بتوانند با اتکا به قدرت تاثیرگذاری رسانه­ها ، روی مشارکت شهروندان حساب کنند و طرحها را با نگاهی خوش­بینانه به حضور شهروندان آگاه دوشادوش سازمانهای رسمی مسئول بازآفرینی نمایند.

در تسهیل فرایندهای مشارکت شهروندان و مسئولیت­پذیر کردن آنان دربرابر تعهداتی که به­ عنوان شهروندان جوامع شهری برعهده دارند (به­ویژه بحث پرداخت بهنگام عوارض شهری که اهمیت زیادی برای مدیران شهری دارد)، اطلاعات عنصر اساسی است. اطلاعاتی که باید در رسانه­ها ارایه شود چند خصوصیت مهم دارد که اگر به آنها توجه مناسب نشود ممکن است این فرایند را به فرایندی صوری و ظاهری مبدل کند. برخی از این خصوصیات عبارتند از:

کمیت: اطلاعات ارایه شده باید ازنظز میزان و دامنه کافی باشد تا روند مشارکت مثبت با آگاهی بیشتری صورت پذیرد. البته نباید آنقدر اطلاعات تخصصی و دیرفهم ارایه داد که پدیده اضافه­بار اطلاعاتی روی دهد و شهروند به­دلیل ناتوانی از درک همه آنها، به توانایی خود در مشارکت شک کند و دلسرد شود. همچنین دامنه اطلاعات ارایه­شده باید متناسب با هدف مدیریت از جامعه هدف خود باشد.

مرتبط­بودن: نباید اطلاعات نامرتبط با آنچه شهروندان و نهادهای متشکل از آنان می­خواهند ارایه داد و مرتبط­بودن آنچه ارایه می­شود و آنچه خواسته می­شود کلید موفقیت در این فرایند است.

دقت: برای برخی از نهادهای مردمی و مردم عادی مهم است که آمار ارایه­شده دقیق باشند چراکه طبق آنها میزان و نحوه مشارکت خود را تعیین می­کنند و ارایه اطلاعات دقیق می­تواند وجهه مدیریت­شهری را ارتقا داده و زمینه­ساز اعتمادآفرینی بین شهروندان و مسئولین باشد. یک جنبه از دقت به توجه به رویکرد کارشناسی در بررسی مسایل مربوط می­شود و اینکه گزارش فعالیتهای نهادهای وابسته به مدیریت شهری تاچه­حد منطبق بر واقعیت است.

به­ روزبودن: تازگی اطلاعات هم نیاز رسانه­ها به عنصر تازگی(به­عنوان یکی از ارزشهای مهم خبری) را برآورده می­کند و هم انگیزه شهروندان را در استفاده منظم از رسانه­ها برای کسب اطلاعات را تقویت نموده و تاثیرگذاری عملیاتی این ابزار مفید را بالا می­برد.

توجه به جلوه­های ظاهری جذاب و گیرا: اطلاعات را می­توان به­گونه­ای شکیل و گیرا ارایه کرد تا افراد بیشتری علاقه­مند آگاهی از آن شوند. حتی این مورد را می­توان در تولید برنامه­هایی که قرار است ازطرف سازمان مدیریت شهری از رسانه­ها پخش شود رعایت کرد.

نقش و جایگاه بی نظیر اطلاع رسانی، تولید داده های مرتبط با عرصه حیات اجتماعی شهروندان، گردش اطلاعات و اخبار و بسترسازی ظرفیت های حضور و مشارکت شهروندان از یک سو و تحقق فرآیند پاسخگویی مسئولین شهری و از سوی دیگر از جمله شاخصه های تبلور و تجلی تعالی اجتماعی و شکل گیری اعتماد جمعی و عمومی به عنوان یک سرمایه اجتماعی خواهد بود.

هرچه که مدیریت شهری بتواند از لحاظ اجتماعی، در روند مدیریت شهر پویاتر عمل کند و هر چه که بیشتر این امکان را فراهم سازد که NGO ها و توده های مردم خود را در اداره شهرها دخیل بدانند، از لحاظ کارآمد بودن می تواند مورد تایید قرار گیرد.

رویکرد عمومی در مدیریت شهری پویا از این قرار است که تا چه حد می توان از افکار عمومی و توان مردم برای اداره شهر بهره جست تا از این رهگذر به واسطه این ارتقای معنوی (دخیل بودن مردم در اداره شهر) یک ارتقای مادی نیز صورت پذیرد. هنگامی ارتقای مادی شهر پا برجاتر خواهد بود که ارتقای معنوی شهر استوار باقی بماند. وجهی از ارتقای معنوی در شهر، حسن تعلق خاطر به محل زیست است. این تعلق خاطر هر چه بیشتر باشد، شهروند می کوشد در نگهداری شهر خود کوشاتر ظاهر شود.

عمده ترین دلیل آن که شهرهای توسعه یافته زیبا به نظر می رسند در همین امر نهفته است که در این گونه شهرها یک ارتقای معنوی بسط یافته است که از این طریق شهروند می کوشد در توسعه محل زیست خود فعال و کوشا ظاهر شود.

با این مقدمات به نظر می رسد مدیریت شهری در ایران محتاج یک تطور عمیق باشد. که در گام های نخست باید فرآیند اداره شهر را از یک روند اداری محصور به کلیت شهر تعمیم داد.

نتیجه­گیری

رسانه­ها ابزاری برای تقویت مدیران شهری در ایفای وظایف خود هستند. مقابله با مشکلات مدرن به ابزار مدرن احتیاج دارد و رسانه­ها ابزاری کارآمد و امتحان­ پس­داده هستند که به­طرق گوناگون می­توانند زمینه تسهیل مشارکت شهروندان و همکاری آنها برای اداره بهتر شهر را فراهم کنند.

مشارکت تسهیل نمی­شود مگر با ذکر منافعی که برای شهروندان خواهد داشت و در رسانه­ها باید بر فواید ملموس و ناملموس آن تاکید شود.

مشارکت تسهیل نمی­شود مگر با ایجاد ساختارهای نهادی مردمی و رسانه­ای که پیگیر منافع تک­تک شهروندان باشند و درباره میزان تامین این منافع به آنها گزارش دهند.

مشارکت تسهیل نمی­شود مگر با کمک به شهروندان تا برای حل مشکلات خود در محیط شهری بتوانند واکنش مثبت و موثر نشان دهند کاری که اکثر مردم به آن تمایل دارند و اگر شرایطش فراهم شود هیچ مشکلی در نقش­آفرینی در این زمینه نخواهند داشت.

مشارکت تسهیل نمی­شود مگر با یادآوری الزام و تعهدی که هرکس نسبت به جامعه شهری خود دارد و مسئولیتهایی که باید برای زندگی در شهر و بهره­گیری از امکانات آن تقبل کند.

اگر باب مشاركت فعال بسته باشد و شهروند به شهرنشین تنزل پیدا كند، نه تنها شاهد رشد و تعالی شخصیت مردم، بسط و استخراج توانایی های افراد، تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر، تقویت حس اعتماد و همكاری میان اهالی شهر و شهرداری ها نیستیم، بلكه دارای كمترین میزان كاركرد و بهره وری در نظام مدیریت شهری نیز خواهیم بود.

سرانجام اینکه موثرترین راه برای تسهیل مشارکت شهروندان ، آگاه کردن آنان از مسایل و ارائه اطلاعات به ­روز ، بادقت ، متناسب و جامع ازطریق رسانه­ها است.